Jerzy Skolimowski stał się legendą już w czasach młodości. Jest nie tylko genialnym reżyserem – jego artystyczna ścieżka była nadzwyczaj kręta, bogata w barwne epizody i częste wycieczki na teren innych sztuk.

Nawet pierwsze studia, jakie ukończył – etnografia na Uniwersytecie Warszawskim – odróżnia go od innych polskich reżyserów. Urodzony w 1938 roku, młodszy o ponad dekadę od tuzów z pokolenia Wajdy i Munka, przypomina wciąż Andrzej Leszczyca, czyli swoje alter ego z debiutanckiego „Rysopisu”: niebieskiego ptaka, który nigdzie nie może zagrzać miejsca i krąży po świecie w poszukiwaniu sensu i przygody.

Legenda Skolimowskiego szybko rosła w środowisku Łódzkiej Filmówki. Oto pojawił się krzepki student reżyserii, który umiał boksować, grywał w filmach (m.in. właśnie rola boksera w „Niewinnych czarodziejach” Wajdy) i współpracował przy scenariuszach do przełomowych polskich dzieł (nominowany do Oscara „Nóż w wodzie” Romana Polańskiego). Jako artysta Skolimowski zawsze był dziesięcioboistą: w 1957 roku wydał pierwszy tomik poezji, a kiedy na niemal dwie dekady zrezygnował z kręcenia filmów (po realizacji „Ferdydurke” z 1991 roku) oddał się malarstwu. W swoim domu w kalifornijskim Malibu tworzył abstrakcyjne, ekspresjonistyczne płótna inspirowane japońską kaligrafią.

Zadebiutował w niezwykły sposób: ze studenckich etiud złożył w 1964 roku pełnometrażowy „Rysopis”, który wstrząsnął ówczesnym poczuciem ekranowego realizmu. Podobnie jak wcześniej Kazimierz Kutz i Tadeusz Konwicki, Skolimowski otworzył polskie kino na poetykę nowofalową, chwytając na gorąco bohatera snującego się po pokazanym bez upiększeń, smętnym PRL-owskim krajobrazie. W jego pierwszych sześciu filmach – pokazywanych na Dwóch Brzegach z odrestaurowanych cyfrowo kopii – naczelnym tematem jest młodość: czas największych wyzwań, porażek i radości. Ten okres twórczości reżysera wieńczy wybitny, a mało znany w Polsce film nakręcony w swingującym Londynie: „Na samym dnie”.

Począwszy od pierwszej produkcji zagranicznej, belgijskiego „Startu” (Złoty Niedźwiedź na Berlinale), Skolimowski robi karierę na Zachodzie jako błyskotliwy emigrant zza żelaznej kurtyny. Po horrorze „Krzyk” nakręcił w 1982 roku brytyjską „Fuchę”, w której opowiedział o polskich robotnikach pracujących w Londynie w momencie, kiedy w ich ojczyźnie generał Jaruzelski wprowadza stan wojenny. W 2008 roku, po kilku dekadach spędzonych za granicą, Skolimowski wrócił do kraju i ponownie zajął się reżyserią. Powstałe w ostatnich latach „Cztery noce z Anną” oraz „Essential Killing” mają moc i świeżość debiutów, ale ich formalne mistrzostwo zdradza niechybnie stojącą za nimi rękę mistrza.

Rozbudowana retrospektywa Jerzego Skolimowskiego na Dwóch Brzegach umożliwia prześledzenie jego różnorodnego dorobku od najwcześniejszych etiud po współczesne międzynarodowe koprodukcje. To także okazja do przypomnienia sobie arcydzieł ostatniego półwiecza przed premierą nowego filmu twórcy: misternej układanki „11 minut”, która powalczy we wrześniu o Złotego Lwa na Festiwalu Filmowym w Gdyni.

Sebastian Smoliński

WYBRANA FILMOGRAFIA
2015 11 minut (11 Minutes) | 2010 Essential Killing | 2008 Cztery noce z Anną (Four Nights with Anna) | 1991 Ferdydurke (30 Door Key) | 1982 Fucha (Moonlightning) | 1978 Krzyk (Shout, The) | 1970 Na samym dnie (Deep End) | 1967 Start (Départ, Le) (Departure, The), Ręce do góry (Hands Up!) | 1966 Bariera (Barrier) | 1965 Walkower (Walkover) | 1964 Rysopis (Identification Marks: None) | 1961 Pieniądze albo życie (Your Money or Your life) – krótki | 1960 Erotyk (Erotique) – krótki, Hamleś (Little Hamlet) – krótki, Oko wykol (Menacing Eye, The) – krótki